Tips bij het tappen van klein schroefdraad door Rob de Graaf
Tijdens tentoonstellingen hoor ik nog wel eens dat het tappen van kleine schroefdraad nog wel eens problemen geeft. Ik weet uit ervaring hoe vervelend het is als tapjes breken, vooral bij blinde gaten. Door schade en schande wijs geworden gebruik ik daarom al jaren een paar hulpstukjes die vast niet uniek zijn, maar die mij wel veel ergernis hebben bespaard. Misschien heeft u er iets aan.
Inwendige schroefdraad.
Een wringijzer of een tapkrukje, al dan niet met ratel, zijn niet het meest ideale gereedschap om kleine draad te tappen.
Foto 1 geeft een aantal alternatieven die in principe allemaal varianten zijn van een spantang. Zij worden allemaal met de hand in het gat gedraaid. Je voelt dan vanzelf wanneer de tap teveel wringt. Draai de tap regelmatig wat terug om de spaan te breken haal hem zonodig ook een paar maal uit het gat om de spaan uit de gangen van de tap te verwijderen (een tandenborstel gaat prima) en gebruik bij voorkeur wat snijolie, vooral bij aluminium en messing. Op het moment dat de tap door met materiaal heen komt heeft deze vaak de neiging om vast te lopen, wees daarop bedacht en forceer vooral niets.
De meest voorkomende spantang is nr. 3, in vele maten verkrijgbaar, goedkoop en erg handig voor dit doel. Nr. 4 is een kortere versie, die ik peroonlijk prettiger vind om de eerste tap goed recht in het gat te draaien. De nrs. 1 en 2 zijn zelfgemaakte exemplaren met een lange schacht. Deze kunnen ook in de boormachine worden gebruikt om gaatjes te boren die normaliter niet bereikbaar zijn met kleine boortjes. Bij nr. 1 is gebruik gemaakt van een deel van de as van een afgedankte Dremel. Behalve de verschillende bijbehorende spantangen past hier ook het kleine boorkopje van Dremel op. In de praktijk is dit een erg handig stukje gereedschap gebleken.
De boorkop nr. 5 is voorzien van een stukje 16 mm pijp en deze gebruik ik bij asjes die in de klauwplaat van draaibank zijn geklemd. De pijp past ruim in de conus van de losse kop. Hierdoor kan deze goed met de hand worden gedraaid zonder het risico van stoten of onverwachte bewegingen waardoor de tap kan breken. Een boorkop met conus kan natuurlijk ook, maar die is zwaarder en kan vast lopen in de conus. Een boorkop in plaats van een tapkruk werkt trouwens ook prima in andere situaties, de kans op scheef drukken is door de manier van vasthouden aanmerkelijk kleiner. De kop heeft ook bij wat grotere tappen, voldoende massa om makkelijk te draaien. Als laatste nr. 6, deze variant wordt gebruikt voor kleine centerboortjes met een schachtdiameter van 3mm. Deze boortjes zijn erg kort en bij het boren in kleine onderdelen zit de boorkop vaak in de weg. Deze simpele spantang vergroot de afstand tot het boorgat, waardoor meer ruimte en een beter zicht op het werkstuk ontstaat. De “spantang” is gebaseerd op een messing knelkoppeling voor 3mm leiding. Het boortje wordt door de knelring vastgehouden. Ik heb de schroefdraad van de moer direct op het asje gesneden en deze voorzien van het gat met conus, het is ook mogelijk om (een deel van) de koppeling zelf van een as te voorzien.
Uitwendige schroefdraad.
Voor het snijden van schroefdraad op asjes heb ik een aangepast tapkrukje gemaakt zoals te zien is in foto 2.
Een normale tapkruk met ratel vormde de basis. De moer van de spankop en de bekken zijn verwijderd en zijn vervangen door een houder waar 20 mm (ronde) snijplaatjes in passen. Deze worden tegen verdraaien vastgezet met twee tegenover elkaar gelegen 3 mm imbus stelboutjes. In de tekening zijn wat maten aangegeven. De binnenmaat is afhankelijk van de donorkruk. Ik heb de oorspronkelijke draad van de moer in de houder gesneden en de houder op de kruk geschroefd.
Als alternatief kan de schroefdraad worden verwijderd. De beide onderdelen kunnen dan worden verbonden door middel van lassen of stelboutjes.
De buitenzijde van de houder is deels gekarteld voor een betere grip. Als aan de bovenzijde van de donorkruk het (conische) gat voor een draaibankcenter ontbreekt, kan dat er alsnog in worden geboord. De kruk kan dan indien nodig worden ondersteund door de losse kop bij gebruik op de draaibank.
De ratel heeft als voordeel dat de houder in 2 richtingen kan worden gedraaid, terwijl de kruk zelf niet meedraait. Dit is ook handig wanneer de kruk niet in de draaibank wordt gebruikt. Terwijl de kruk met de handpalm wordt ondersteund, kan de houder makkelijk worden gedraaid met de vingers van dezelfde hand. Ik kan kan iedereen deze modificatie van harte aanbevelen, het is weinig werk en het bespaart heel veel ergernis.
Tot slot nog een laatste opmerking, vervang botte tapjes tijdig, ze breken niet alleen sneller, ze doen het altijd op het verkeerde moment.